Rozwiązania Prawne i Pomocowe dla Uchodźców z Ukrainy
(na podstawie: Ustawy z dnia 12.03.2022 o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa)
OD KIEDY USTAWA OBOWIĄZUJE
USTAWA przyjęta, podpisana przez Prezydenta i ogłoszona w Dzienniku Ustaw w dniu 12.03.2022 (Dz. U. z 2022 poz. 583) (dalej: USTAWA)
ZASADA: Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, z mocą od dnia 24 lutego 2022 r.
WYJĄTKI w dacie obowiązywania:
- niektóre kwestie organizacyjne (realizacja zadań przez wojewodów, organy JST, itp. ) wchodzą w życie z dniem następnym po dniu ogłoszenia
- zmiany ustawy paszportowej wchodzą w życie 27 marca 2022
KOGO DOTYCZY (dalej: UPRAWNIENI)
- obywateli Ukrainy którzy przybyli na terytorium RP bezpośrednio z terytorium Ukrainy (dalej: UA) w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa,
- obywateli UA posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium RP,
- nieposiadającego obywatelstwa ukraińskiego małżonka obywatela UA, o ile przybył on na terytorium RP bezpośrednio z terytorium UA w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.
KOGO USTAWA NIE OBJĘŁA
USTAWA, pomimo wielu głosów organizacji pozarządowych i humanitarnych, a także poprawek Senatu, ostatecznie nie objęła osób nie będących obywatelami UA uciekającymi przed wojną z UA, ani też obywateli UA wjeżdżających do RP z innego kraju niż UA (za wyjątkiem osób posiadających Kartę Polaka).
CO REGULUJE USTAWA
Ustawa reguluje m.in. kwestie:
- legalizacji pobytu UPRAWNIONYCH (definicja UPRAWNIONYCH znajduje się w pierwszej części informacji),
- zasady powierzenia pracy,
- pomoc zapewnianą przez wojewodów, jednostki samorządu terytorialnego oraz inne podmioty,
- utworzenie Funduszu Pomocy w celu finansowania lub dofinansowania realizacji zadań na rzecz pomocy;,
- niektóre uprawnienia obywateli UA,
- szczególne zasady przedłużania okresów legalnego pobytu obywateli UA,
- niektóre uprawnienia obywateli polskich i obywateli UA będących studentami, nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi; zasady organizacji i funkcjonowania uczelni,
- szczególne regulacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki dzieci i uczniów, w tym wsparcia w realizacji dodatkowych zadań oświatowych w tym zakresie,
- szczególne zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej.
LEGALIZACJA POBYTU
WARUNKI legalizacji pobytu na podstawie USTAWY:
- UPRAWNIONY wjechał po 24.02.2022
- deklaruje zamiar pozostania na terenie RP
W takiej sytuacji pobyt na terytorium RP uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r.
Za legalny uznaje się także pobyt dziecka urodzonego na terytorium RP przez matkę, która jest UPRAWNIONYM, w okresie dotyczącym matki.
Pobyt obywatela UA, któremu komendant placówki SG na odcinku granicy RP z UA zezwolił na wjazd na terytorium RP na podstawie art. 32 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach (tzw. ZGODA KOMENDANTA SG), uznaje się za legalny przez okres 18 miesięcy.
WYŁĄCZENIE STOSOWANIA PRZEPISÓW O LEGALIZACJI POBYTU NA PODSTAWIE USTAWY
Przepisów o zalegalizowaniu pobytu w sposób określony w punkcie powyżej nie dotyczy:
- posiadających: zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE, zezwolenie na pobyt czasowy, status uchodźcy, ochronę uzupełniającą, zgodę na pobyt tolerowany;
- którzy: złożyli w RP wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej, zadeklarowali zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej w RP lub których takie deklaracje zamiaru dotyczą.
UTRATA LEGALNOŚCI POBYTU
Wyjazd obywatela UA z terytorium RP na okres powyżej 1 miesiąca powoduje utratę legalności pobytu na podstawie USTAWY.
GDY BRAK JEST ODNOTOWANIA WJAZDU Z UA NA TERYTORIUM RP W DOKUMENCIE PODRÓŻY
Wiele osób, które nie posiadało/nie posiada dokumentów w chwili przekraczania granicy lub z innych przyczyn, nie otrzymało potwierdzenia wjazdu czy informacji o zgodzie Komendanta SG na pobyt (na 15 dni). Takie osoby, których wjazd nie został zarejestrowany, zobowiązane są do:
- złożenia wniosku o rejestrację
- do Komendanta Głównego SG
- wniosek należy złożyć w terminie 60 dni od dnia wjazdu na terytorium RP
PESEL
Ustawa w wielu miejscach odwołuje się do numeru PESEL. Będzie on przyznawany:
- każdemu UPRAWNIONEMU (przebywającemu legalnie na podstawie USTAWY),
- na jego wniosek,
- złożony osobiście (za małoletnich wniosek składają: rodzic, opiekun, kurator, opiekun tymczasowy, osoba sprawująca faktyczną pieczę nad dzieckiem), wniosek składany na papierze, wypełniony przez wnioskodawcę lub urzędnika na podstawie danych przekazanych przez wnioskodawcę opatrzony własnoręcznym, czytelnym podpisem,
- wniosek można złożyć w dowolnej gminie na terytorium RP.
Wiele uprawnień, w tym również w zakresie ubiegania się o świadczenia, o pomoc socjalną, rzeczową, finansową i inną wymagać będzie posiadania numeru PESEL.
POMOC OD WOJEWODÓW
Pomoc może polegać na:
- zakwaterowaniu,
- zapewnieniu całodziennego wyżywienia,
- zapewnieniu transportu do miejsc zakwaterowania lub miejsc, w których udzielana jest opieka medyczna oraz
- finansowaniu przejazdów środkami transportu publicznego oraz transportu dla osób z niepełnosprawnością,
- zapewnieniu środków czystości i higieny osobistej oraz innych produktów.
ŚWIADCZENIA DLA UDZIELAJĄCYCH POMOCY
Każdemu kto zapewni zakwaterowanie i wyżywienie UPRAWNIONYM, może być przyznane na jego wniosek, świadczenie pieniężne z tego tytułu za okres nie dłużej niż 60 dni. Okres wypłaty świadczenia może być przedłużony w szczególnie uzasadnionych przypadkach.
Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, maksymalną wysokość świadczenia pieniężnego oraz warunki jego przyznawania i przedłużania jego wypłat.
PRAWO WYKONYWANIA PRACY
Obywatel UA jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium RP w okresie pobytu zgodnego z obowiązującymi przepisami, w przypadku gdy:
- jego pobyt na terytorium RP uznaje się za legalny na podstawie USTAWY lub
- jest obywatelem UA przebywającym legalnie na terytorium RP
Podmiot powierzający wykonywanie pracy ma obowiązek powiadomić w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela UA powiatowy właściwy urząd pracy.
Oznacza to, że nie jest potrzebne zezwolenie na pracę czy oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy, a wystarczające jest powiadomienie o podjęciu pracy właściwego urzędu pracy (PUP).
DODATKOWE UPRAWNIENIA
Dodatkowe rozwiązania dla UPRAWNIONYCH to:
- prawo do zarejestrowania się w powiatowych urzędach pracy i uznania za osobę bezrobotną albo poszukującą pracy,
- prawo do podjęcia działalności gospodarczej na terytorium RP na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Warunkiem podjęcia działalności ma być uprzednie uzyskanie numeru PESEL
- prawo do świadczeń socjalnych wypłacanych w PL tj.: świadczeń rodzinnych(m.in. zasiłku rodzinnego czy jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka), świadczeń wychowawczych(500 zł miesięcznie na dziecko), rodzinnego kapitału opiekuńczego (500 zł albo 1000 zł miesięcznie na dziecko w wieku od 12 do 36 miesiąca życia), świadczenia dobry start (tj. 300 zł na dziecko), dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna
Świadczenia będą przysługiwały po spełnieniu warunków i kryteriów określonych w ustawach je regulujących począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek o ich przyznanie (ale nie wcześniej niż od miesiąca, w którym obywatel UA przekroczył granicę i został wpisany do rejestru prowadzonego przez SG).
- prawo do jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę, przeznaczone na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe,
- świadczenia pieniężne i niepieniężne z systemu pomocy społecznej (na zasadach i w trybie ustawy o pomocy społecznej), czyli m.in. zasiłki, posiłki, niezbędne ubranie, pomoc rzeczowa,
- pomoc żywnościowa w formie paczek żywnościowych lub posiłków,
- bezpłatna pomoc psychologiczna zapewniana przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta gminy,
- możliwość przeznaczenia środków z PFRON oraz Fundusz Solidarnościowego na działania kierowane do niepełnosprawnych obywateli UA.
Co do zasady, warunkiem formalnym uzyskania świadczeń będzie posiadanie numeru PESEL.
OPIEKA MEDYCZNA
Wszyscy obywatele UA legalnie przebywający w PL będą mieli dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej tak, jak osoby objęte obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym w PL czyli m.in. bezpłatny dostęp do lekarzy i refundację leków na receptę.
PRZEDŁUŻENIE LEGALNOŚCI POBYTU
Obywatelowi UA, którego pobyt na terytorium RP jest lub był uznawany za legalny na podstawie USTAWY, udziela się, na jego wniosek, zezwolenia na pobyt czasowy.
Zezwolenia na pobyt czasowy, udziela się jednorazowo na okres 3 lat, licząc od dnia wydania decyzji
Wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, składa się nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu, a nie później niż w okresie 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 r. Wniosek złożony przed upływem 9 miesięcy od dnia wjazdu wojewoda pozostawia bez rozpoznania.
W sprawach nieuregulowanych USTAWĄ stosuje się przepisy ustawy o cudzoziemcach.
Obywatel UA, któremu udzielono zezwolenia na pobyt czasowy, jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium RP bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę (wystarczające jest zgłoszenie do PUP w określonym terminie).
PRZEDŁUŻENIE WAŻNOŚCI DOKUMENTÓW POBYTOWYCH
Uprawnienia i dokumenty obywateli UA wygasające w okresie od 24 lutego 2022 r. zostaną automatycznie wydłużone do 31 grudnia 2022 r.
Zasada ta obejmuje m.in.:
- wizę krajową;
- zezwolenie na pobyt czasowy;
- termin do opuszczenia terytorium RP;
- termin dobrowolnego powrotu;
- kartę pobytu;
- polskie dokumenty tożsamości obywatela UA;
- zgodę na pobyt tolerowany;
- pobyt na podstawie wizy Schengen;
- pobyt na podstawie wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen;
- pobyt dla obywatela państw trzecich;
- pobyt w ramach ruchu bezwizowego;
- pobyt w związku z zezwoleniem na wjazd do kraju ze względów humanitarnych, ze względu na interes narodowy lub zobowiązania międzynarodowe.
STUDENCI
Obywatelowi polskiemu albo obywatelowi UA, którego pobyt jest uznawany za legalny na podstawie USTAWY byli studentami uczelni działającej na terytorium UA i którzy oświadczą, że w tym dniu studiowali na określonym roku studiów na danym kierunku i poziomie studiów w uczelni działającej na terytorium UA i nie dysponują dokumentami poświadczającymi okresy studiów, zdane egzaminy, zaliczenia lub praktyki zawodowe, wydanymi przez tę uczelnię, mogą zostać uznane odpowiednie okresy tych studiów w drodze weryfikacji osiągniętych efektów uczenia się. Uczelnia przeprowadza weryfikację osiągniętych efektów uczenia się zgodnie z ustalonymi przez siebie zasadami.
INNE UŁATWIENIA, ROZWIĄZANIA
Dodatkowe kwestie objęte USTAWĄ to:
- ułatwienia dla nauczycieli akademickich
- ułatwienia dla lekarzy i pielęgniarek
- rozwiązania w oświacie
- zwolnienia podatkowe dla osób objętych ochroną
- pomoc na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom konfliktu jako koszt uzyskania przychodu
- jednostka samorządu terytorialnego, na terenie której zapewnia się kształcenie, wychowanie i opiekę nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy będzie mogła zorganizować im bezpłatny transport do szkoły, przedszkoli i placówek edukacyjnych wraz z opieką podczas podróży.