UCHODŹCY W NOWYM DOMU: JAK POMAGAĆ, I SAMEMU ZACHOWAĆ SPOKÓJ

 WSTĘP

W związku z rozwojem konfliktu zbrojnego na terytorium Ukrainy, wiele osób decyduje się na humanitarny gest pomocy wobec uchodźców polegający na udostępnieniu im swoich mieszkań lub domów jako tymczasowego schronienia.

O czym warto pamiętać w takiej sytuacji, aby udzielona pomoc nie okazała się niepotrzebnym powodem do niepokoju, zarówno dla gospodarza jak i gościa?

 

DYSPONOWANIE LOKALEM

Jeżeli nie jesteśmy właścicielami mieszkania którym chcemy zadysponować dla uchodźców, ale dysponujemy nim na innej podstawie, np. wynajmujemy go od innej osoby, warto sprawdzić czy w ramach tej podstawy (np. umowy najmu) mamy prawo dysponować mieszkaniem na rzecz innych osób; często takie uprawnienie jest w umowie najmu wyraźnie wyłączone. W takim przypadku, przed udostępnieniem lokalu należy zadbać o odpowiednią zgodę właściciela.

Jeżeli mieszkanie jest naszą własnością, możemy nim swobodnie dysponować; w przypadku gdy mieszkanie jest współwłasnością z innymi osobami, należy uzgodnić z innymi współwłaścicielami to, że chcemy go udostępnić dla uchodźców.

 

TOŻSAMOŚĆ

Przyjmując „pod swój dach” uchodźców warto zweryfikować tożsamość nowych lokatorów; do tego celu wystarczy paszport ze zdjęciem.

W przypadku braku paszportu, można poprosić o jakikolwiek inny dokument ze zdjęciem, ewentualnie dokument otrzymany od Straży Granicznej przy przekraczaniu granicy.

Mogą się zdarzyć sytuacje, gdy uchodźca nie będzie posiadać żadnego dokumentu, wówczas można do umowy wskazać inną osobę z grupy która posiada dokument; a w ostateczności dane pobrać wg oświadczenia uchodźcy, a uzupełnić je w terminie późniejszym, po uzyskaniu dokumentów legalizujących pobyt takiej osoby w Polsce.

Nie ma potrzeby wykonywać fotografii paszportu; wystarczy dane z niego wynikające (imię, nazwisko, numer paszportu) wpisać do umowy.

 

 JAK UDOSTĘPNIĆ LOKAL

Udostępniając uchodźcom mieszkanie, można postępować w taki sam sposób jak przy zwykłym wynajmie mieszkań, czyli zawrzeć odpowiednią umowę; w grę wchodzić może albo umowa najmu (przy założeniu, że za mieszkanie miałby być płacony czynsz) lub umowa użyczenia (udostępnienie mieszkania do korzystania ale bez pobierania czynszu; nie wyklucza to natomiast ponoszenia kosztów mediów przez osoby zainteresowane, wedle ustaleń).

Umowa dotycząca korzystania z mieszkania powinna być sporządzona nie tylko w języku polskim, ale również w języku zrozumiałym dla cudzoziemca i obejmować podstawowe kwestie organizacyjne, aby dla wszystkich było jasne na jakich warunkach jest ono udostępniane; uchroni to również od ewentualnych nieporozumień lub rozczarowań. Upewnijmy się, że najemca zrozumiał zapisy umowy i nie ma w związku z nimi żadnych wątpliwości. Szczególnie dotyczy to fragmentów dotyczących praw i obowiązków obu stron oraz związanych z tym opłat. Takimi podstawowymi elementami umowy są:

  1. ustalenie, zidentyfikowanie i wpisanie stron umowy,
  2. kwestia ewentualnej odpłatności za korzystanie z lokalu lub jej brak,
  3. wskazanie osób upoważnionych do korzystania z mieszkania (np. dzieci uchodźców),
  4. zasady pokrywania kosztów mediów, w tym Internetu, lub brak takiego obowiązku po stronie korzystających,
  5. okres na jaki udostępniane jest mieszkanie i ewentualnie możliwość jego przedłużania,
  6. warunki przedterminowego rozwiązania umowy.

Czasami przy zawarciu umowy pobierana jest kaucja na zabezpieczenie (jednorazowo lub w ratach); jednak w przypadku pomocy dla uchodźców, może się okazać, że nasi goście nie będą mieli możliwości takiej kaucji wpłacać, co należy wziąć pod uwagę.

 

 PODATKI

W przypadku wynajmu lokalu dla uchodźców, trzeba pamiętać o konieczności zgłoszenia takiej umowy do Urzędu Skarbowego, tak jak każdego najmu, łącznie z wyborem właściwej formy opodatkowania (ryczałt lub zasady ogólne).

W przypadku użyczenia lokalu (tj. bez wynagrodzenia dla właściciela) dla osób trzecich (tj. nienależących do grona rodziny  lub powinowatych), powstaje przychód w postaci zaoszczędzonych wydatków po stronie korzystających z lokalu, który podlega opodatkowaniu. Na chwilę przygotowywania tego opracowania brak jest jednak oficjalnego stanowiska organów podatkowych, czy taki przypadek będzie traktowany preferencyjnie w przypadku uchodźców z Ukrainy w aktualnej sytuacji geopolitycznej. Po stronie osoby dysponującej lokalem w sposób nieodpłatny na rzecz uchodźcy, nie powstaje przychód który z zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami podlegałby opodatkowaniu.

 

FORMALNOŚCI POBYTOWE

Właściciel lokalu nie ma obowiązku rejestrowania lub legalizowania pobytu swych gości na terenie Polski a nawet nie zawsze ma prawną możliwość wyręczyć w tym samych uchodźców; można natomiast pomóc przez wskazanie im punktów kontaktowych, gdzie mogą sprawdzić swój status lub dopełnić koniecznych formalności.

Informacje w tym względzie, w języku polskim i ukraińskim, dostępne są na przykład tu: https://www.gov.pl/web/mswia/informacja-dla-uchodzcow-z-ukrainy .

Właściciel lokalu nie ma obowiązku meldować swych gości ani rejestrować ich pobytu w jakimkolwiek urzędzie; obowiązek ten może natomiast dotyczyć samych uchodźców.

Cudzoziemiec, w tym uchodźca, ma obowiązek dopełnić obowiązek meldunkowy pod rygorem konsekwencji prawnych, jednak w praktyce obowiązek ten nie jest egzekwowany.

 

POMOC MEDYCZNA

W przypadku koniczności korzystania z pomocy medycznej przez obywateli Ukrainy, Rząd przygotowuje specjalne rozwiązania prawne, które umożliwią rozliczenie świadczeń medycznych, udzielonych obywatelom Ukrainy przybywającym do Polski w związku z agresją militarną Rosji na teren Ukrainy.

Podstawowe informacje można znaleźć tu (informacje w języku polskim i ukraińskim): https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/pomoc-medyczna-dla-obywateli-ukrainy-zasady-udzielania-i-rozliczania-swiadczen,8149.html

W przypadku konieczności korzystania z pomocy dentystycznej, przydatne informacje można znaleźć przykładowo tu: https://dentysciukrainie.pl/ .

 

UBEZPIECZENIE

Ubezpieczenie lokalu nie jest obowiązkowe, jednak jest wskazane w przypadku udostępnienia lokalu osobom trzecim.

 

REKOMPENSATY

Na chwilę opracowania niniejszego dokumentu przepisy nie przewidują żadnych rekompensat dla właścicieli lokali za zakwaterowanie uchodźców.

 

ZMIANY W PRZEPISACH

W najbliższym czasie spodziewane są zmiany w przepisach które ułatwią proces legalizacji pobytu uchodźców z Ukrainy na terenie Polski i być może prowadzą rozwiązania również w zakresie udostępniania im kwater prywatnych.